Dolaylı ve Dolaysız Vergiler Ayrımında Vergi Adaleti Değerlendirmesi
Author :
Abstract
Vergi, üç temel ölçütten (gelir, servet ve tüketim) en az birine dayanarak tarh ve tahsil edilmekte; gelir ve servete dayanan vergiler sistemimizde dolaysız vergiler olarak, tüketime dayanan vergiler ise dolaylı vergiler olarak sınıflandırılmaktadır. Gelir ve servet üzerinden alınan dolaysız vergilerin vergi adaletine hizmet ettiği, tüketim üzerinden alınan dolaylı vergilerin ise vergi adaletini zedelediği yönündeki görüş tüm dünyada genel kabul görmektedir. Tam da bu noktada incelenmesi gereken bu genellemenin gerekçeleridir. Zira dolaysız vergilerin adil kabul edilmesinin altında yatan sebep, mali güce göre vergilendirmeye hizmet eden ve vergi yükümlüsünün şahsi durumunu göz önünde bulunduran tedbirlerin çoğunlukla dolaysız vergilerde uygulanmaya elverişli olmasıdır. Dolayısıyla bu tedbirlerin uygulamada yetersiz kalması, dolaysız verginin toplam vergi tahsilatı içerisindeki payı yükselse bile vergi adaletine hizmet etmesini engelleyecektir. Öte yandan tüketim üzerinden alınan dolaylı vergilerin de vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımına faydası bulunacak mekanizmalarla kurgulanması mümkündür. Nitekim Thomas Hobbes’un sosyal sözleşme kuramı başta olmak üzere, en meşru vergi kaynağının tüketime dayalı vergi olduğunu, gelirden ve servetten alınan verginin ise devletle halk arasındaki hak-ödev ilişkisine aykırı olduğunu savunan kuramlar mevcuttur. Bu çalışmada öncelikle dolaysız ve dolaylı vergiler, vergi adaletine ilişkin Anayasa’da yer alan ilkeler ve uygulamada bu ilkelere hizmet eden mekanizmalar bağlamında değerlendirmeye tabi tutulacak; ardından Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda hukuka uygun olarak gerçekleştirebileceği denetimlerin nesnel ölçütleri ele alınacaktır.
Keywords
Abstract
Taxes are assessed and collected based on at least one of three fundamental criteria (income, wealth and consumption). Taxes based on income and wealth are classified as direct taxes in Turkish Tax System, while taxes based on consumption are classified as indirect taxes. The view that direct taxes levied on income and wealth contribute to tax equity, while indirect taxes levied on consumption undermine it, is generally accepted worldwide. It is precisely the justifications for this generalization that deserve to be examined at this point. The underlying reason for the fairness of direct taxes is that measures that serve to taxation principle of ability to pay and take into account the taxpayer's personal circumstances, are often applicable to direct taxes. Therefore, the inadequacy of these measures in practice will prevent direct taxes from serving tax equity, even if their share of total tax collection increases. On the other hand, indirect taxes levied on consumption can be designed with mechanisms that contribute to the fair and balanced distribution of the tax burden. Indeed, there are theories, particularly Thomas Hobbes's social contract theory, that argue that the most legitimate source of taxation is consumption-based taxation, while taxes on income and wealth violate the rights-duties relationship between the state and the public. This study will first evaluate direct and indirect taxes within the context of the principles of tax justice enshrined in the Turkish Constitution and the mechanisms that serve these principles in practice. It will then examine the objective criteria for legally oversight by the Constitutional Court on this matter.
